ТОМОРҚА ХЎЖАЛИГИ ФАОЛИЯТИДАН КЕЛАДИГАН ДАРОМАДГА ИННОВАЦИЯЛАР ТАЪСИРИНИ ИҚТИСОДИЙ БАҲОЛАШ
Keywords:
томорқа хўжалик фаолияти, инновация, инновациялардан фойдаланиш индекси, даромад, Омилли таҳлил (Factor Analysis) модел, Шапиро (Shapiro-Wilk W-test) тести, ANOVA (Analysis of variance) тест, VIF (Variance inflation factor) тест, tobit модел, қишлоқ ва ноқишлоқ хўжалик фаолиятиAbstract
Мазкур илмий тадқиқот ишида қишлоқ ҳудудлари аҳолиси томорқа хўжалик фаолиятидан олинган даромадга инновацияларнинг таъсири ўрганилган. Тадқиқотда Самарқанд вилояти қишлоқ ҳудудла-рида 1428 та томорқа хўжаликларида ўтказилган ижтимоий сўровнома маълумотларидан фойдаланилган. Омилли таҳлил (Factor Analysis) моделидан фойдаланилган ҳолда томорқа хўжалик фаолиятида фойдаланилган инновацияларни ифодаловчи ўзгарувчилардан “Инновациялардан фойдаланиш индекси” ишлаб чиқилган. Ўзгарувчиларнинг нормал тақсимоти Шапиро (Shapiro-Wilk W-test) тести воситасида текширилган. Шунингдек, томорқа хўжалик фаолиятидан олинган даромад билан унга таъсир этувчи ўзгарувчилар ўртасидаги боғлиқ-ликни аниқлашда ANOVA (Analysis of variance) тести, ўзгарувчилар таъсири билан боғлиқ (heteroginiety) ва улар ўртасида кучли боғланиш (multicollinearity) муаммоси ҳамда олинган натижалар мустаҳкам бўлишини таъминлаш учун диагностика VIF (Variance inflation factor) тести ўтказилган. Таҳлилда, томорқа хўжалик фаолиятидан олинган даромадга инновацияларнинг таъсирини иқтисодий баҳолашда Tobit моделидан фойдала-нилган. Натижада, “Инновациялардан фойдаланиш индекси” 1 фоиз (***p<01) ликда статистик муҳим аҳа-миятга эгалиги аниқланган. “Инновациялардан фойдаланиш индекси”нинг 1 коэффициентга ошиши фаолият-дан келадиган даромадни 3,664 минг сўмга ошириши илмий асосланган. Олинган таҳлил натижалар асосида, томорқа хўжаликлари фаолиятидан келадиган даромадларни ошириш борасида илмий асосланган таклифлар ишлаб чиқилган.
References
Haggblade, S., Hazell, P., & Reardon, T. (2010). The rural non-farm economy: Prospects for growth and poverty reduction. // World development, 38(10), 1429-1441.
McGuire, S. (2013). WHO, World Food Programme, and International Fund for Agricultural Development. 2012. The State of Food Insecurity in the World 2012. Economic growth is necessary but not sufficient to accelerate reduction of hunger and malnutrition. // Rome, FAO. Advances in Nutrition, 4(1), 126-127.
https://stat.uz/uz - Ўзбекистон республикаси статистика қўмитаси маълумотлари
Ўзбекистон Республикаси Қонуни. Томорқа хўжалиги тўғрисида. –Тошкент, 1.04.2021. lex.uz/docs/5351489/
Пардаев, Х. (2021). Smallholders Preferences for Contract Design Attributes, A case of Samarkand province. Экономика и образование, (5), 59-66.
Saydullaeva, F., Pardaev, K., Muratov, S., & Tursunkulov, G. (2022). Empirical analysis of smallholder production effect to dietary diversity // ECONOMIC SCIENCE FOR RURAL DEVELOPMENT 2022, 555.
Babakholov, S., Bobojonov, I., Hasanov, S., & Glauben, T. (2022). An empirical assessment of the interactive impacts of irrigation and climate on farm productivity in Samarkand region, Uzbekistan. // Environmental Challenges, 7, 100502.
Kaiser, Henry F. (1974). An index of factorial simplicity. // Psychometrika 39: 31-36. doi: 10.1007/BF02291575
Bartlett, M. S. (1951). The effect of standardization on a Chi-square approximation in factor analysis. // Biometrika 38: 337-344. doi: 10.1093/biomet/38.3-4.337
Acock, Alan C. (2013). Discovering structural equation modeling using Stata // Stata Press Books.
Bollen, K. A. (2011). Evaluating effect, composite, and causal indicators in structural equation models // Mis Quarterly, 359-372.
Acock, A. C. (2013). Discovering structural equation modeling using Stata // Stata Press Books.
Villasenor Alva, J. A., & Estrada, E. G. (2009). A generalization of Shapiro–Wilk's test for multivariate normality // Communications in Statistics—Theory and Methods, 38(11), 1870-1883.
Daoud, J. I. (2017). Multicollinearity and regression analysis // In Journal of Physics: Conference Series (Vol. 949, No. 1, p. 012009). IOP Publishing.
Ike, P. C. (2015). Determinants of participation in non-farm economic activities in South East Nigeria: a tobit analysis approach // Journal of Biology, Agriculture and Healthcare, 5(2), 102-108.
Cai, L. A. (1998). Analyzing household food expenditure patterns on trips and vacations: a Tobit model // Journal of Hospitality & Tourism Research, 22(4), 338-358.
